Protokol; ağ donanım elemanlarının veriyi iletirken veya alırken nasıl anlaşacaklarını ve davranacaklarını veya bir programın (örneğin Internet Explorer) veriyi nasıl işleyeceğini belirleyen bir kılavuz olarak da düşünüle bilinir (Karadeniz, 2014).

1.4.1. FTP (File Transfer Protocol)

FTP (File Transfer Protocol), internete bağlı iki bilgisayar arasında dosya aktarımı yapmak için geliştirilen TCP/IP uygulama katmanı protokolüdür. Bu protokol ile bilgisayar ortamında kullanıcıya her türlü bilgi yollanabilir. Şekil 1.6.da bir bilgisayar üzerinden dosya gönderme süreci gösterilmektedir.

Şekil 1.6. Dosya Gönderme

Bu olay işletim sistemi içinde birtakım kurallara tabiidir. Aynı şekilde internet üzerinde de bir bilgisayardan diğerine böyle bir aktarım yapmak mümkündür. İşte bu aktarımın protokolünü (kurallarını) FTP belirler. Bir başka ifade ile TCP/IP’de dosya aktarmak istenildiğinde bu protokol kullanılır. FTP, OSI modelinde uygulama katmanında çalışır ve 21 port numarasını kullanır. FTP’nin uygulama programlarına, yani kullanıcı ile bir arabirim oluşturacak dosyaların FTP kuralları çerçevesinde gönderilmesini sağlayan programlara FTP programları denir (Demirkol, 2001).

Uzaktaki bilgisayarın ftp dizinine erişim için kullanıcılarının bir kullanıcı adına ve şifreye ihtiyacı vardır. Dosya transferi ancak kullanıcı adı ve şifre doğru girildiği takdirde gerçekleşebilir. Ayrıca bu dosya transferini gerçekleştirmek için kullanıcı, FTP kullanıcı ara yüzüne ihtiyaç duyar.

Bu arayüzlere örnek olarak;

gibi programlar gösterilebilir.

Teknik olarak FTP, Http gibi TCP üzerinde çalışsa da aralarında işleyiş olarak büyük fark vardır. FTP iki paralel TCP bağlantısı kullanır. Bunlardan biri dosya alış verişi için kullanılan veri bağlantısı (data connection), diğeri ise bağlantı ve dosya alış verişi için gerekli olan komutları, kullanıcı adı ve şifre iletimini kontrol eden kontrol bağlantısı (control connection)’dır (Karaman, 2014).

1.4.2. HTTP (Hypertext Transfer Protocol)

HTTP, “Hyper Text Transfer Protocol” (Hiper Metin Transferi Protokolü) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Verici ve sunucu arasında bilgi ve istemci alma sistemidir. Adreslerin başına eklenen “http”, sunucuya web sitesi ile ilgili bilgileri kullanıcıya “http” kuralları çerçevesinde iletmesi komutunu verir ve iletişim başlar. Web sayfaları tasarımları itibariyle görüntü ve ses dosyalarının kullanıcılara sunulmasını sağlar. Sayfalar üzerinde başka noktalara erişimi sağlamak amacı ile konulan bağlantılar ise sayfalar arasında kolaylıkla dolaşabilmesini mümkün kılmaktadır.

HTTP’de işlemler dört aşamada yürütülür (Demirkol, 2001);

1.    Bağlantı (Connection): İstemci web sunucusuna bağlanır.

2.    İstek (Request): İstemci (client) sunucuya bir istek mesajı gönderir.

3.    Cevap (Response): Sunucu (server) client’a istediğini (web sayfası) ulaştırır.

4.    Bağlantının Kesilmesi (Close): İstemci ile sunucu arasındaki bağlantının kesilmesidir.

HTTP ve HTTPS arasındaki fark; HTTP durumunda URL “HTTP://” ile başlar. HTTPS bağlantısı için “HTTPS://” dir. HTTP güvensiz olmasına karşın HTTPS güvenlidir. HTTP bağlantı noktası olarak 80 portu kullanır. HTTPS ise bağlantısı noktası olarak 443 portu kullanır. HTTPS SSL Dijital Sertifika gerektirir. HTTP de hiç bir şifreleme yoktur. HTTPS de veriler gönderme ve almadan önce şifrelenir. HTTPS kullanımı genellikle bankalar, çevrimiçi internet üzerinden para akışı sağlayan web sayfalarında görülmektedir.

Bir istemci sunucuya bir istek yapar gibi, sunucu şifreleme yöntemlerinin bir listesini sunarak yanıt verir. İstemci HTTPS üzerinden bir web sayfasına bağlandığında, web sayfasında bir dijital sertifika oturumunu şifreler. Güvenli Yuva Katmanı veya SSL tarayıcı iki adet tuş ile şifreleyen bir şifreleme sistemi kullanır. Mozilla Firefox ve Google Chrome yeni sürümlerin de HTTPS giriş yapılmayan siteler de URL de HTTP gözükmemesine rağmen İnternet Explorer da gözükür.

1.4.3. URL (Uniform Resource Locators)

Web sayfaları üzerindeki bağlantılar URL (Uniform Resource Locator) formatında bir adrestir. URL ise internet üzerinde erişebilecek servislere ulaşmak için kullanılan bir adresleme formatıdır. URL’nin bilinmesi, hem kullanıcıların hem de uygulamaların Internet üzerindeki bir dosyaya ya da herhangi bir uygulamaya nasıl erişileceğini bilmesini sağlar. URL, bir sayfanın nerede bulunduğunu, bu sayfanın nasıl isimlendirildiğini ve en önemlisi bu sayfanın nasıl bir dosya ya da uygulama olduğunu belirler (Çakır, Göksel, 2003). URL; Protokol (iletişim kuralı), alan adı, web sayfası adı, etki alan adı, ülke kodu ve kitaplık adresi bileşenlerinden oluşur.

Şekil 1.7. Web adresi genel format örneği

Buradaki protokol yerine http, ftp, mailto vb. gelebilir.

Örnek URL adresleri;

Web        http://www.gazi.edu.tr

Ftp           ftp://ftp.metu.edu.tr/

Mailto    mailto://hcakir@gazi.edu.tr

URL’mizin www.gazi.edu.tr olduğunu varsayarsak, bu dosya altına kaydetmek istediğimiz her alt dosyanın da web üzerinde benzersiz bir adrese sahip olması gerekir. İşte bu alt dosyalara ait benzersiz adreslere de alt URL denir. İnternet yoluyla insanların kullanımına sunulmuş olan her metnin, resmin ya da belgenin kendine ait ve tek olan bir adresi vardır ve buna URL (Özgün Kaynak Adresi) adı verilir.

1.4.4. NAT

NAT bir ağda bulunan bilgisayarın, başka bir ağa veya İnternete çıkarken farklı bir IP adresi kullanabilmesi için geliştirilmiş bir İnternet protokolüdür. NAT bilgisayarın sahip olduğu IP adresini istenilen diğer bir adrese dönüştürülmesini sağlar. Ipv4’te her IP adresi kullanılabilir durumda değildir. Ipv4’te kullanılabilir durumda olan IP’lere bakıldığında yaklaşık olarak 3,2 milyar kadar IP bulunmaktadır.  Bu IP sürümünün oluşturabileceği IP yetersizliği göz önünde bulundurularak NAT protokolü geliştirilmiştir. İnternette bazı adresler yerel ağlarda kullanılmak amacıyla özel adresler (private IP address) olarak ayrılmıştır.

Şekil 1.8. Global, yerel ve özel IP adresleme

Yerel ağdaki bir bilgisayar, dış dünyadaki başka bir bilgisayara TCP oturumu açmak istediğinde, oturum güvenlik duvarı üzerinden açılır. Böylece dış dünyadaki bilgisayar sadece güvenlik duvarının adresini ve portunu görür. Yerel ağdaki bilgisayarın oturum talebinde bulunduğunu anlayamaz. Bu nedenle içerdeki bilgisayarın adresini de göremez. NAT kullanılarak, yerel ağdaki birçok bilgisayarın tek bir IP adresiyle internete çıkarılması mümkündür. Böylece yerel ağdaki tüm bilgisayarlara özel (private) IP adresleri verip, hepsini tek bir gerçek IP adresi üzerinden dış dünyaya çıkarabilirsiniz. Böylece hem yerel ağı güven altına almış hem de gerçek IP adresi israfını engellemiş olursunuz. NAT, elinde yeterince gerçek IP adresi olmayan bir ağ yönetici için ideal bir çözümdür (Özbilen, 2005).

Temel olarak bir NAT yönlendiricisi NAT tablosu adı verilen bir tablo yardımıyla IP çevirme işlemini gerçekleştirir. Kullanıcının bilgisayarında özel IP adresleri aralığından bir adres bulunur. Buradan yerel ağın içinde olmayan bir adrese gitmek için bir talep gelince, NAT yönlendiricisi daha önceden kullanıcının ayarladığı NAT tablosuna bakarak, özel IP adresini genel bir IP adresine çevirir ve bu şekilde dış ağlara ya da İnternete çıkılmış olur. Yönlendiricinin çeviri yaparak değiştirdiği bu IP, kullanıcının İnternetteki bilinen IP’sidir. Aynı şekilde dış ağlardan bu bilinen IP’ye doğru bir istek gelince, yönlendirici tablosuna bakarak bu IP’yi kullanıcın özel IP adresine yönlendirir ve paketi kullanıcının bilgisayarına gönderir (Nat, 2016).

1.4.5. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)

Bir e-posta göndermek için sunucu (server) ile istemci (client) arasındaki iletişim şeklini belirleyen TCP/IP uygulama katmanı protokolüdür. Elektronik postaların iletimi için kullanılan protokol STMP’ dir. SMTP, bilgisayarlar arasında elektronik postaların iletildiği protokolü tanımlar. Protokol iletim sırasında uygulanacak olan kurallar manzumesini belirler. Kullanıcı tarafından oluşturulan elektronik posta mesajlarının standart olarak dizayn edilmiş formatı vardır. Mesajların iletimi sırasında bu formata uyması gerekir. Bu uyum istemci ve sunucu arasında elektronik posta veri iletiminin kolaylıkla yapılmasını sağlar. Elektronik postaların sunucularda saklanış şekli, depo alanının ne kadar sıklıkla kontrol edilmesi gerektiğini belirten detaylarla ilgilenmez.

SMTP sunucuya iletilmek için her hangi bir posta geldiğinde, sunucu alıcının IP numarasını DNS sunuculardan bulur ve mesajın gideceği en iyi yolu tespit ederek yollar. Mesaj internet üzerinde değişik yollardan geçerek, alıcının SMTP sunucusuna ulaşır. Alıcının SMTP sunucusu, mesajı saklamak ve kullanıcı bağlandığında iletmek üzere POP sunucusuna iletir. Kullanıcı çevrimiçi olduğunda mesajını POP sunucudan alır (Demirkol, 2001).

Kaynakça

Çakır, H., Göksel M.A. (2003). İnternet ve Web Sayfası. Atlas Yayın ve Dağıtım, Ankara. ISBN 975-6574-17-8.

Demirkol, Z. (2001). İnternet Teknolojileri, Pusula Yayıncılık, İstanbul.

Karadeniz, Ş. (2014). Bilgisayar Ağları ve İletişim, Editör: Kuzu, A. Nobel Yayınevi, Ankara.

Karaman, S. (2014). Bilgisayar Ağları ve İletişim, Editör: Kuzu, A. Nobel Yayınevi, Ankara.

Nat (2016). bidb.itu.edu.tr sitesinden 28 Nisan tarihinde http://bidb.itu.edu.tr/seyirdefteri/blog/2013/09/07/nat-(network-address-translation—a%C4%9F-adresi-%C3%A7eviricisi adresinden erişilmiştir.

Özbilen, A. (2005). Bilgisayar Ağları ve Güvenliği, Pusula Yayıncılık, İstanbul.